بررسی آثار شاخص ادبیات ایران و جهان

سلسله جلسات بررسی آثار شاخص ادبیات جهان با تدریس استاد شهریار زرشناس، در پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی برگزار گردید. در طرحی کلی از آنچه در این جلسات شرح داده شد، نویسنده محور قرار می‌گیرد و از رهگذر احوال و زمانة او نیم‌نگاهی هم به آثار او خواهد شد. افرادی که در این سلسله‌جلسات بررسی شدند، عبارتند از ولتر، گوته، تورگینیف، داستایفسکی، امیل زولا، بالزاک، کامو، کافکا، مارسل پروست، میلان کوندرا، جک لندن، ارنست همینگوی و از نویسندگان ایرانی صادق چوبک، بهرام صادقی، بزرگ علوی.

اگر بخواهیم اندکی دربارة هریک از این نویسندگان بدانیم باید ابتدا از ولتر شروع کنیم که چهره‌ای از متفکران اروپاست و بیش از آنکه به‌عنوان یک نویسنده مهم باشد، به‌عنوان یک روشنفکر اهمیت دارد: کسی که در جریان عصر روشنگری اروپا مؤثر بوده است. عصر روشنگری به سال‌های حدود سال ۱۶۸۸ تا ۱۸۰۰ و درواقع سرتاسر قرن هجدهم گفته می‌شود. یکی از اصلی‌ترین کانون‌های عصر روشنگری فرانسه است و ولتر یکی از ‌چهره‌های برجستة عصر روشنگری در فرانسه است. از طریق آشنایی با ولتر، می‌توان با ظهور روشنگری در فرانسه آشنا شد. جالب اینجاست که پرژوة تجدد‌مابی و جنگ نرم در ایرانِ امروز، مفاهیمی را مطرح می‌کند که اغلب در افکار ولتر یافت می‌شود. آثار او به فارسی ترجمه شده و چندین رساله در مورد افکار و زندگی‌اش نوشته شده است و باز جالب است که جهت‌گیری اصلی این رساله‌ها ستایش‌گرانه است.
اما به‌طور خلاصه دیگر اشخاص را فهرست کنیم: گوته که شاعر، متفکر و نویسنده آلمانی در قرن هجدهم است. او اهمیت بسیاری در ادبیات آلمان دارد و دو اثر بسیار مشهور او فاوست و رنج‌های ورتر جوان است.

در روسیه به تورگینیف و داستایفسکی خواهیم پرداخت که نمایندگان دو جریان ادبی و فکری در ادبیات روسیه‌اند. ادبیات روسیه بسیار جذاب است و به‌ویژه در قرن نوزدهم با اندیشه و تفکر گره می‌خورد. تورگینیف نمایندة فرهنگ لیبرال در روسیه است و آثار داستانی شیرینی، هم به‌سبک رمانتیک و هم رئالیستی دارد. اما داستایفسکی در مقابل او قرار می‌گیرد و نمایندة جریان تقابل با مدرینیه و تجددگرایی، جریان بازگشت به خویشتن و همچنین مقابله با اندیشة سوسیالیستی و لیبرالیستی است: جریانی که بر کلیسای اورتودکس تکیه می‌کند. داستایفسکی شخصی با یک عمق نظری و ارزش ادبی بسیار است که خوشبختانه بیشتر آثارش به فارسی ترجمه شده‌اند.

امیل زولا نوسنده‌ای اهل فرانسه است که شاید تنها نمایندة ادبیات ناتورالیستی محسوب می‌شود. او از جهت گرایشات صدسرمایه‌دارانه‌اش برای ما اهمیت بسیاری دارد. بالزاک نیز فرانسوی است و تجسم رئالیسم ادبی در آن زمان؛ سلطنت طلب و خواهان بازگشت سلطنت به فرانسه. می‌توان گفت که آثار او به‌ویژه به‌دلیل سبک رئالستی‌اش، گزارشی دقیق از فرانسه ۱۸۰۰ تا ۱۸۴۰ ارائه می‌دهد.

(پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی)