بررسی مکاتب اجتهادی نجف، سامراء، کربلا و قم

مصاحبه‌اى كه پيش رويتان قرار دارد، گفت‌وگويى است با استاد گرانقدر حضرت آيت الله شب‌زنده‌دار. در این مصاحبه كه به بررسى مكاتب نجف، سامراء، كربلا و قم پرداخته شده و از مسائلى نظير رشد علمى، تفاوت‌های هر مکتب با دیگری و بزرگان هر مكتب سخن به ميان آمده است. و در پايان هم، روش فقاهتى صاحب جواهر به طور خاص مورد بحث قرار گرفته است.

در بخشهایی از این مصاحبه به تفاوت این مکاتب با یکدیگر مانند نقاط افتراق مکتب قم و نجف، روش علمی و تعلیمی هریک از این مکاتب، ویژگیهای مشترک برخی مکاتب مانند مکتب نجف و سامرا یا تأثیرگذاری مکاتب بر یکدیگر مانند نقش مکتب کربلا در مباحث علمی مکتب نجف اشاره شده است.

این مصاحبه دارای یک سیر تاریخیِ دقیق از مکاتب فقهی شیعه در دوران معاصراست؛ لذا مطالعه آن به علاقه مندان مباحث تاریخی در حوزه فقه شیعه توصیه می¬شود، ضمن اینکه انگونه مباحث با بصیرت-هایی که ایجاد میکند، می تواند دریافت متفاوتی از متون و مباحث جاری فقهی و اصولی را برای دانش-پژوهان این حوزه رقم بزند. استاد شب زنده دار معتقد است مکاتب اجتهادی سامرا، نجف، کربلا و قم از لحاظ روش علمی و تعلیمی متفاوت است. به نظر می رسد مكاتب نجف و سامرا از لحاظ محتوا و مسلك بعد از شيخ ظاهراً متحد هستند.

آیت الله شب زنده دار به بیان افراد شاخص مكتب كربلا و مطالب محتوايى آن می پردازد. در كربلا افرادى مثل صاحب فصول و صاحب ضوابط و مرحوم اردكانى وجود داشتند كه داراى مكتب و مطالبی متفاوت بودند . به نظر ایشان مكتب كربلا در مباحث علمى مكتب نجف نقش زيادى دارد.

به دست آوردن یک وجه جامع برای دو نقطه افتراق مکتب قم و نجف که حاکی از تفاوت این دو مکتب باشد کاری بسیار مشكل است; اما با توجه به سيطره علمى افراد، مى‌توان دو تفاوت را به‌دست آورد: تفاوت اول اين است كه قمى‌ها در بررسى اسناد روايات، وثاقت راوى، آن‌هم وثاقت منصوص را مد نظر قرار نمى‌دهند، بلكه معيارهايشان شهرت و انجبار به شهرت و تراكم قرائنى است كه ممكن است اين خبر را به رغم اينكه رجالش توثيقى ندارند، به شأن حجت برسانند. اين ملاك‌ها در همه بزرگان مانند امام، آقاى حائرى و… وجود دارد؛ البته اين نكته در نجف هم رايج بوده و تقريباً اين سبك آقاى خوئى نیز است ، بنابراين نمى‌توان به طور قطع گفت اين مسئله، تفاوت مكاتب نجف و قم است. تفاوت دوم اختلاف در دریافت عرفیات می باشد.

این مصاحبه دارای یک سیر تاریخیِ دقیق از مکاتب فقهی شیعه در دوران معاصراست. لذا آفاق حکمت خواندن این مصاحبه را به همه دوستداران فقه و اصول مخصوصاً طلاب عزیز پیشنهاد می کند.