حجة الاسلام و المسلمین دکتر میرسپاه: تقسیم علوم به اسلامی و غیراسلامی منحصر در علوم انسانی نیست و شامل همه علوم ازجمله ریاضیات، منطق و فلسفه می‌شود.

دکتر میرسپاه درس‌گفتار خود را با این دو سؤال شروع کرد: اول اینکه آیا اسلامی‌سازی علوم انسانی ضرورت دارد یا خیر و دوم اینکه اصلاً تعبیر «اسلامی‌سازی علوم انسانی» تعبیر درستی است یا خیر.

وی در ادامه به بررسی تاریخچه ورود علوم انسانی غربی به ایران پرداخت و گفت: از اواخر دوره قاجاریه برخی رجال ایران به ترویج علوم انسانی غربی پرداختند و خواستند این علوم را در جامعه نهادینه کنند. روش تجربی، تنها روش مقبول این افراد بود.

وی ادامه داد: اینکه ما به عنوان مسلمان چگونه باید با این علوم برخورد کنیم به یک مسئله تبدیل شد. برخی قائل به منع این علوم بودند، برخی از کنار آن با بی‌اعتنایی گذشتند و عده‌ای هم ترویج آن را تجویز می‌کردند. بعدها این سؤال مطرح شد که آیا این علوم را دربست بپذیریم یا اینکه اسلامی‌اش کنیم؟ ایشان در پی این سؤال، سؤال دیگری مطرح که آیا اصلاً ممکن است این علوم اسلامی شوند؟ آیا «علم» به اسلامی و غیراسلامی تقسیم می‌شود؟

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با اشاره به معانی متفاوت «علم»، «اسلامی» و «تقسیم»، بر لزوم تبیین دقیق این مفاهیم تاکید کرده و افزود: حداقل 5 معنا از علم وجود دارد که استاد مصباح آنها را از هم تفکیک کرده است. اولین معنا از علم، شامل هرگونه گزاره خبری می‌شود. در این معنا از علم مثلاً «حسن ایستاده است» یک گزاره علمی است. دومین معنا، علم را منظومه‌ای معرفتی می‌داند که محور و موضوع واحدی داشته باشد. در این معنا، بیوگرافی هم علم محسوب می‌شود. سومین معنا از علم به منظومه‌ای معرفتی اطلاق می‌شود که علاوه بر وجود محور واحد، صرفاً به مسائل کلی بپردازد. در این معنا از علم، مثلاً تاریخ و جغرافیا علم نیستند؛ چراکه کلی نیستند. معنای چهارم علم دربرگیرنده منظومه‌ای معرفتی است که محوری واحد داشته باشد، کلی باشد و علاوه بر اینها حقیقی باشد نه اعتباری. در این معنا، ادبیات و حقوق به این دلیل که وضعی و قراردادی‌اند، علم محسوب نمی‌شوند. بالاخره پنجمین معنا از علم که پوزیتویست‌ها طرفدار آنند به معنای منظومه‌ای معرفتی است که دارای محور واحد بوده، کلی، حقیقی و تجربی نیز باشد.

حجت‌الاسلام میرسپاه مراد خود از علم را معنای چهارم آن دانست و درباره اصطلاح «اسلامی» گفت: حرف «ی» در اینجا یای نسبت نیست که به کمترین مناسبت به واژه «اسلام» پیوند بخورد.

وی درباره اصطلاح «تقسیم» نیز گفت: تقسیم دو قسم است. تقسیم خارج از ذهن و تقسیم در ذهن. به تقسیم خارج از ذهن، «تفکیک و تجزیه» گفته می‌شود. مثل اینکه در یک بشقاب کارد و پنیر را از هم تفکیک می‌کنیم. اما به تقسیم در ذهن «تحلیل» گفته ‌می‌شود که بسیار پیچیده است. در این زمینه می‌توان به تحلیل مسائل پیچیده سیاسی اشاره کرد. مراد ما از تقسیم، تقسیم در ذهن است.

دکتر میرسپاه در ادامه افزود: هر علم دارای یک‌سری مبادی و یک‌سری مسائل است. مبادی علوم بدنه اصلی آن را تشکیل نمی‌دهند ولی برای فهم آن علم ضروری‌اند. در حالی که مسائل هر علم بدنه اصلی آن را شکل می‌دهند. مبادی به مبادی تصوری و تصدیقی تقسیم می‌شوند. مبادی تصوری «مفاهیمی» است که در آن علم به کار می‌رود. اما مبادی تصدیقی، ناظر به تصدیق موضوع علم و اثبات آن است. بدنه اصلی علم، هیچ‌گاه نمی‌تواند موضوع آن علم را اثبات کند. مبادی تصدیقی، همچنین مجموعه اصول و قواعدی است که برای اثبات موضوع علم بدان نیاز داریم.

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره) با اشاره به اینکه همه علوم در طبقه‌بندی علوم جای می‌گیرند، گفت: علوم طبقات زیرین، مبنای علوم طبقات بالا هستند. در واقع، علوم طبقات بالا ابتنای منطقی به علوم طبقات پایین دارند. بر این مبنا اگر ما اسلامی بیندیشیم اصول موضوعه‌ای که برای اثبات موضوع علم از آن استفاده می‌کنیم، با اصول موضوعه‌ای که با فکری غیراسلامی مورد استفاده قرار می‌گیرد تفاوت خواهد داشت. علاوه بر این، نحوه نگرش ما به پدیده‌ها به عنوان کسی که اسلامی فکر می‌کنیم، با دیگران مختلف خواهد بود. مسلمان و کافر یک شیء را دوجور می‌بینند و این به دلیل پیش‌فرض‌ها و اصول موضوعه متفاوت آنهاست.

استاد میرسپاه ادامه داد: اینکه می‌گوییم این علم اسلامی است، یعنی روی‌آوردن به این علم، رشد بخش‌های معینی از آن، مجموعه اصول موضوعه آن و نحوه نگرش به پدیده‌ها و امور بر اساس پیش‌فرض‌های اسلامی باشد.

وی گفت: تقسیم علوم به اسلامی و غیراسلامی منحصر در علوم انسانی نیست و شامل همه علوم ازجمله ریاضیات، منطق و فلسفه می‌شود ولی فعلاً تمرکز ما بر علوم انسانی است.

دکتر میرسپاه در پایان گفت: علمی که بر اساس پیش‌فرض‌ها و اصول موضوعه اسلامی تصحیح، تکمیل، تهذیب و جهت‌دهی شده باشد، اسلامی است. علوم انسانی اسلامی یک فصل در کنار فصول دیگر علوم انسانی نیست، بلکه روحی است که در کالبد این علوم دمیده می‌شود.

 سومین جلسه مدرسه درس‌گفتار آفاق، پنچشنبه هفته آینده با حضور حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر احمد واعظی از ساعت 14 الی 17 برگزار خواهد شد.